2. ปจฺจนีกานุโลมวณฺณนา

[14] ตตฺถ อนุโลมปญฺจกสฺสาติอาทิมฺหิ อนุโลมปญฺจกนฺติ นิคฺคหปญฺจกํ, ปจฺจนีกนฺติ จ ปฏิกมฺมํ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ตตฺถ อนุโลมปญฺจกสฺส ‘‘สพฺพตฺถ ปุคฺคโล นุปลพฺภตี’’ติอาทิกสฺส อตฺโถ ‘‘สพฺพตฺถ ปุคฺคโล นุปลพฺภตี’’ติอาทิปาฬิํ สํขิปิตฺวา อาคเต สรูเปน อวุตฺเต ‘‘ยสฺมา สรีรํ สนฺธายา’’ติอาทินา (กถา. อฏฺฐ. 11) วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพ, ปจฺจนีกสฺส จ ‘‘สพฺพตฺถ ปุคฺคโล อุปลพฺภตี’’ติอาทิกสฺส ปฏิกมฺมกรณวเสน วุตฺตสฺส อตฺโถ ปฏิกมฺมาทิปาฬิํ สํขิปิตฺวา อาทิมตฺตทสฺสเนน อาคเต ‘‘ปุคฺคโล อุปลพฺภตี’’ติอาทิมฺหิ อนุโลเม ‘‘สพฺพตฺถาติ สรีรํ สนฺธาย อนุโยโค สกวาทิสฺสา’’ติอาทินา (กถา. อฏฺฐ. 11) วุตฺตนเยน เวทิตพฺโพติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ อถ วา ตตฺถาติ ยํ อารทฺธํ, ตสฺมินฺติ เอวํ อตฺถํ อคฺคเหตฺวา ตตฺถ เตสุ ตีสุ มุเขสูติ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ อนุโลมปญฺจกมูลกา เจตฺถ สพฺพานุโลมปจฺจนีกปญฺจกปาฬิ อนุโลมปญฺจกสฺส ปาฬีติ วุตฺตา, ตถา ปจฺจนีกานุโลมปญฺจกปาฬิ จ ปจฺจนีกสฺส ปาฬีติฯ ตํ สํขิปิตฺวา ปฏิกมฺมวเสน อาคเต สรูเปน อวุตฺเต ‘‘ปุคฺคโล นุปลพฺภตี’’ติอาทิเก ปจฺจนีเก ‘‘อุปลพฺภตี’’ติอาทิเก อนุโลเม จ อตฺโถ เหฏฺฐา สุทฺธิกสจฺจิกฏฺเฐ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ วุตฺตํ โหติฯ

สจฺจิกฏฺฐวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. สุทฺธิกสํสนฺทนวณฺณนา

[17-27] รูปาทีหิ สทฺธิํ สจฺจิกฏฺฐสํสนฺทนนฺติ สจฺจิกฏฺฐสฺส ปุคฺคลสฺส รูปาทีหิ สทฺธิํ สํสนฺทนํ, สจฺจิกฏฺเฐ วา รูปาทีหิ สทฺธิํ ปุคฺคลสฺส สํสนฺทนนฺติ อธิปฺปาโยฯ ปุคฺคโล รูปญฺจาติ จ-การสฺส สมุจฺจยตฺถตฺตา ยถา รูปนฺติ เอวํ นิทสฺสนวเสน วุตฺโต อตฺโถ วิจาเรตพฺโพฯ รูปาทีหิ อญฺโญ อนญฺโญ จ ปุคฺคโล น วตฺตพฺโพติ ลทฺธิ สมโยฯ ‘‘อญฺญํ ชีวํ อญฺญํ สรีรนฺติ อพฺยากตเมตํ ภควตา’’ติอาทิกํ (สํ. นิ. 4.416) สุตฺตํฯ อนุญฺญายมาเน ตทุภยวิโรโธ อาปชฺชตีติ อิมมตฺถํ สนฺธายาห ‘‘สมยสุตฺตวิโรธํ ทิสฺวา’’ติฯ

ธมฺมโตติ ปาฬิโตฯ ‘‘ปฏิกมฺมจตุกฺกาทีนิ สํขิตฺตานิฯ

ปรวาที…เป.… ทสฺสิตานี’’ติ วทนฺเตหิ ปุคฺคโล นุปลพฺภติ…เป.… อาชานาหิ ปฏิกมฺมนฺติ เอตฺถ อาชานาหิ นิคฺคหนฺติ ปาโฐ ทิฏฺโฐ ภวิสฺสติฯ อญฺญตฺตํ ปฏิชานาปนตฺถนฺติ ยถา มยา อญฺญตฺตํ วตฺตพฺพํ, ตถา จ ตยาปิ ตํ วตฺตพฺพนฺติ อญฺญตฺตปฏิญฺญาย โจทนตฺถนฺติ อตฺโถฯ สมฺมุติปรมตฺถานํ เอกตฺตนานตฺตปญฺหสฺส ฐปนียตฺตาติ อพฺยากตตฺตาติ อตฺโถฯ ยทิ ฐปนียตฺตา ปฏิกฺขิปิตพฺพํ, ปเรนปิ ฐปนียตฺตา ลทฺธิเมว นิสฺสาย ปฏิกฺเขโป กโตติ โสปิ น นิคฺคเหตพฺโพ สิยาฯ ปโร ปน ปุคฺคโลติ กญฺจิ สภาวํ คเหตฺวา ตสฺส ฐปนียตฺตํ อิจฺฉติ, สติ จ สภาเว ฐปนียตา น ยุตฺตาติ นิคฺคเหตพฺโพฯ สมฺมุติ ปน โกจิ สภาโว นตฺถิฯ เตเนวสฺส เอกตฺตนานตฺตปญฺหสฺส ฐปนียตํ วทนฺโต น นิคฺคเหตพฺโพติ สกวาทินา ปฏิกฺเขโป กโตติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย ยุตฺโตฯ

สุทฺธิกสํสนฺทนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โอปมฺมสํสนฺทนวณฺณนา

[28-36] อุปลทฺธิสามญฺเญน อญฺญตฺตปุจฺฉา จาติ อิทญฺจ ทฺวินฺนํ สมานตา โน อญฺญตฺตสฺส การณํ ยุตฺตํ, อถ โข วิสุํ อตฺตโน สภาเวน สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน อุปลพฺภนียตาติ วิจาเรตพฺพํฯ ‘‘เอกวีสาธิกานี’’ติ ปุริมปาโฐ, วีสาธิกานีติ ปน ปฐิตพฺพํฯ

[37-45] ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล’’ติ สุตฺตํ อนุชานาเปนฺเตน อุปลทฺธิ อนุชานิตา โหตีติ มญฺญมาโน อาห ‘‘อุปลทฺธิสามญฺญํ อาโรเปตฺวา’’ติฯ วีสาธิกานิ นว ปฏิกมฺมปญฺจกสตานิ ทสฺสิตานีติ เอเตน สุทฺธิกสํสนฺทเนปิ ‘‘อาชานาหิ ปฏิกมฺม’’มิจฺเจว ปาโฐติ วิญฺญายติฯ ยญฺจ วาทมุเขสุ สุทฺธิกสจฺจิกฏฺเฐ ‘‘ปฏิกมฺมจตุกฺก’’นฺติ วุตฺตํ, ตมฺปิ ‘‘ปฏิกมฺมปญฺจก’’นฺติฯ

โอปมฺมสํสนฺทนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ